Geachte mevrouw Guérot,
Uw boek getuigt van een idealisme en een bevlogenheid die ik
nog maar zelden zie. Ik deel uw mening in grote lijnen, maar vind uw model van
Europa (een Europese republiek van regio’s) te rigide. Hoezo, zijn 3 lagen van
bestuur (regio, natiestaat en Europa) te veel? Hoezo, is de natiesstaat een fictie?
Ik denk dat het bestaan van 200 jaar natiestaat een sterke nationale identiteit
heeft geschapen die niet zo maar, vanzelf, zal worden vervangen door regio’s. Mijn
invalshoek is praktischer van aard: Hoe kunnen we de transformatie van de
natiestaten op gang brengen, zonder je meteen vast te leggen op een eindmodel? We
hebben een instrument nodig om de macht van de natiestaat te verminderen en
tegelijkertijd de macht van Europa en de regio’s te vergroten. Dat instrument
is een zogenaamd ‘schaalbaar paspoort’. Als u dit idee incorporeert in uw visie
wordt die ‘krachtiger’ en krijgt het een revolutionaire aantrekkingskracht.
Wat is een schaalbaar paspoort? Laat ik eerst een paar waarnemingen
geven.
In de meetup van het Tv-programma ‘Tegenlicht’ van 14
december werd over uw boek gediscussieerd. In het begin stelde de presentator
van de avond de zaal drie vragen: wie voelt zich Amsterdammer? Ongeveer een
derde stak zijn hand op. Daarna: wie voelt zich Nederlander? Ongeveer de helft
stak zijn hand op. Daarna: wie voelt zich Europeaan? Ongeveer twee derde stak
zijn hand op. Onze identiteit is een soort ‘mengeling’ van identiteiten. In de
zaal leek de Europese identiteit de sterkste te zijn. Maar deze voorkeur heeft
geen enkele formele status. De formele identiteit van bijna iedereen in de zaal
is ‘Nederlands’, want dat is de nationaliteit die in het paspoort staat genoteerd.
De Europese identiteit is secundair en volledig afgeleid van het Nederlanderschap.
Is dat niet vreemd?
Hier een gedachtenexperiment: Stel dat de presentator de
vraag anders had geformuleerd: “Iedere aanwezige in de zaal mag een keuze maken!
Wilt u burger van een Amsterdamse stadstaat zijn? Of burger van de Nederlandse
staat? Of burger van een Europese staat? Wat is dan uw keuze? Er is maar één
keuze mogelijk.” Hoeveel mensen in de zaal zouden dan bewust kiezen van een
Europese Staat? Zou dat ook de meerderheid zijn? Of zullen in dat geval toch
veel mensen kiezen voor de zekerheid van de Nederlandse Staat?
Nog een andere waarneming: Een kleine meerderheid van de kiezers
in Groot Brittannië koos voor de Brexit. Blijkbaar was voor veel mensen de nationale
identiteit zwaarwegender dan de Europese identiteit. Maar wat gebeurt er met de
minderheid die verloren heeft? Het is niet voor niets dat premier May de nadruk
legt op de ‘eenheid van de Britse Staat’, want identiteitspolitiek zoals het
Brexit kamp die voerde kan tot grote interne spanningen leiden. U zei tijdens
de bijeenkomst (via skype) dat het populisme de natie-staats splijt. Helaas is
dat niet geval. De natiestaat blijft
namelijk intact. Het volk splijt. Dat is het grote gevaar. Het volk splitst
zich in twee identiteiten, maar de natiestaat splitst niet mee. Een groep zal
daardoor onderdrukt worden door de dominante groep.
Een laatste waarneming. Schotland zou een regio kunnen zijn
van het nieuwe Europa dat u in uw boek schetst. Maar moet Schotland niet eerste
een zelfstandige staat worden, voordat het kan worden ‘opgenomen’ in een
Europees verband? Ook het Schotse referendum heeft het volk gespleten. De helft
wil zelfstandig worden. De andere helft wil bij Groot Brittannië blijven. Deze
tegenstelling veroorzaakt ook hier interne spanningen. Waarom zou de helft van
de Schotten niet gewoon een eigen staat kunnen oprichten. En de andere helft
van de Schotten gewoon Brit kunnen blijven? Waarom maken we niet ook twee
staten als de identiteit van het volk zich splitst?
Een schaalbaar paspoort is een manier om dat te realiseren. Een
schaalbaar paspoort is een paspoort waarin iedere burger een keuze maakt welke schaal
van staat zijn primaire identiteit bepaalt. Het is een manier om nieuwe
staten te maken (ik noem ze neo-staten in plaats van geo-staten). Een grote
groep mensen die een gezamenlijke identiteit hebben kunnen dus een nieuwe staat
oprichten op een lager of hoger niveau dan de natiestaat. Als burgers van de
lidstaten van de EU hun paspoort ‘opschalen’ naar Europees niveau krijgt Europa
voortaan eigen burgers. Laat ik dit toelichten met een voorbeeld: Europa heeft
500 miljoen inwoners. Wat zou het lange termijn perspectief zijn als we een
schaalbaar paspoort in alle lidstaten van de EU zouden invoeren? Ik kan
natuurlijk niet in de toekomst kijken, maar ik verwacht dat er een ‘verdeling’
ontstaat omdat mensen nu eenmaal allemaal andere voorkeuren hebben.
Bijvoorbeeld: 100 miljoen mensen zullen hun nationaliteit verruilen voor een
Europese identiteit. Deze nieuwe Europese burgers (en alleen deze burgers!) moeten
natuurlijk wel rechtstreeks de voorzitter van de commissie en rechtstreeks
eigen Europese vertegenwoordigers in het Europees parlement (op basis van
nieuwe Europese politieke partijen) kunnen kiezen. Ik denk dat 200 miljoen
mensen hun nationaliteit zullen verruilen voor een Regiostaat (Schotland, Catalonië,
Beieren, Lombardije etc. etc.). Ook dit zijn volwaardige staten met een eigen
bestuur en vertegenwoordigers. Daarnaast zullen nog 200 miljoen mensen gewoon
burger van de natiestaat blijven, zoals ze nu al zijn. De zetels van het Europees
parlement worden (bij elke verkiezing) naar rato van de bevolkingsomvang van de
deelnemende staten verdeeld. In dit voorbeeld zal 1/5 deel van de zetels zijn gereserveerd
voor vertegenwoordigers van de Europese staat, 2/5 deel van alle zetels voor de
natiestaat vertegenwoordigers en 2/5 voor regio-vertegenwoordigers.
Het schaalbare paspoort is dynamisch. Mensen kunnen kiezen. En
kunnen later ook hun keuze wijzigen. Er ontstaat een nieuw type staat. De
neo-staat. Neo staten hebben een ander begrip van soevereiniteit. Voor
geo-staten wordt soevereiniteit bepaald door een eigen territorium, een begrensd
stuk grondgebied dat het exclusieve woongebied is voor de eigen staatsburgers. Neo-staten
hebben wel een eigen territorium maar ze hebben geen exclusief recht meer op
die grond. De verschillende schalen van
staat kunnen alle aanspraak maken op dat grondgebied omdat de eigen burgers
daar wonen. De nationale staten, de Europese Staat, de regionale staten hebben dus
een gemeenschappelijk (overlappend) territorium.
Hoewel burgers een schaal van staat kiezen op basis van hun
primaire identiteit, hebben ze natuurlijk nog steeds secundaire identiteiten
die afgeleid zijn de primaire identiteit. Daarom zijn de nieuwe staten geen geïsoleerde
staten maar staan ze in verband met elkaar. Hoe? Dat hangt mede af van de
taakverdeling tussen de staten. Dat kunnen staten zelf onderling regelen. Er
zal een vlechtwerk van financiële en bestuurlijke relaties ontstaan tussen de
staten met een solide en stabiele structuur, die toch ook voldoende dynamiek en
flexibiliteit bezit, omdat de verhoudingen tussen de staten kunnen wijzigen als
burgers hun schaalbaar paspoort gebruiken om van staatsniveau te veranderen.
Hoogachtend,
Johannes WH Janssen
